ในช่วง 4-5 ปีที่ผ่านมาวงการเลี้ยงนกสวยงามได้ให้ความสนใจในการเลี้ยงนกเขาใหญ่ด่างและ นกเขาใหญ่เผือกกันมากขึ้น ด้วยความแปลกในเรื่องของสีขนที่มีสีขาวขึ้นแซม มีสีขาวแซมมากยิ่งสวยมาก บางครั้งพบนกมีขนสีขาวเผือกทั้งตัวเป็นที่ต้องการและหายาก นอกจากความสวยของขนแล้วเสียงขันของนกทำให้รู้สึกเพลิดเพลินจิตใจ นกเขาใหญ่จัดเป็นนกที่เลี้ยงง่ายกว่านกหลายชนิด มีเพียงข้าวเปลือกกับน้ำให้ไว้ในกรงเท่านั้นและหาอาหารเสริมให้นกบ้างในบาง เวลาเท่านั้น คุณจำเนียร รุ่งรังศรี คนเมืองชาละวันเริ่มต้นจากการซื้อพ่อ-แม่พันธุ์นกเขาใหญ่ด่างมา 1 คู่ เพาะเลี้ยงจนออกไข่ทุก ๆ 3 เดือน เดือนละ 2 ฟอง ปัจจุบัน พ่อ-แม่พันธุ์หลัก ๆ ที่คัดเลือกได้ 5 คู่ หลักการในการผสมพันธุ์คุณจำเนียรจะใช้พ่อ-แม่พันธุ์นกเขาใหญ่ด่างเข้าคู่กัน แต่จะเน้นในเรื่องสลับสายเลือดเพื่อป้องกันเลือดชิด (ถ้าพ่อ-แม่พันธุ์มีเลือดชิด ลูกนกที่ได้มาส่วนใหญ่จะอ่อนแอ) ในการเพาะขยายพันธุ์จะยากตรงที่ดูเพศจะต้องนำนกที่มีอายุไม่น้อยกว่า 1 ปีมาใช้เป็นพ่อ-แม่พันธุ์ โดยธรรมชาตินกเพศผู้จะมีขนาดตัวใหญ่กว่าเพศเมีย เพศผู้มีลำคอที่หนากว่าเมื่อจับลำตัวจะเนื้อแน่น ส่วน เพศเมียลำตัวจะมีลักษณะอ่อนนุ่ม ถ้าสังเกตจากการขันจะพบว่านกเขาใหญ่เพศผู้เวลาขันจะก้มหัวลง เพศเมียจะไม่ก้มหัวและมีนิสัยไม่ค่อยขัน ถ้าสังเกตถึงพฤติ กรรมยังพบว่านกเพศผู้จะไม่ชอบอยู่นิ่งและมักจะก้าวร้าวต่อนกเพศผู้ตัวอื่น ในการจับคู่กันนั้นมักจะใช้เวลาสักพักใหญ่เพื่อให้นกยอมรับซึ่งกันและกัน ไม่ตีกันและในการเข้าคู่ควรจะนำนกเพศเมียไว้ในกรงเพาะก่อน ถ้าเอาเพศผู้เข้าก่อนจะหวงพื้นที่อาจจะมาจิกตีเพศเมียได้ ก่อนที่จะเอานกเพศผู้เข้ากรงเพศเมียควรจะนำกรงเพศผู้มาแขวนไว้ใกล้สักช่วง ระยะเวลาหนึ่งเพื่อสร้างความคุ้นเคย ลักษณะของการไซ้ขนให้กันนั่นแสดงว่าเข้าคู่กันแล้ว ภายในกรงเพาะจะต้องมีรังโดยใช้กาบมะพร้าว, ตะกร้าพลาสติกหรือลังไม้ แต่จะต้องมีขนาดใหญ่พอที่จะให้ลูกนก 2-3 ตัวอยู่ในนั้นได้ นกเขาใหญ่มักจะวางไข่ครั้งละ 2 ฟอง โดยไข่ฟองที่ 2 จะออกห่างจากฟองแรกประมาณ 1-2 วัน หลังจากนั้นประมาณ 2 อาทิตย์ก็จะฟักเป็นตัว พ่อและแม่นกจะผลัดกันฟักไข่ เป็นที่สังเกตว่าลูกนกจะเจริญเติบโตเร็วมากในช่วงอาทิตย์แรก โดยพ่อและแม่นกจะกินอาหารแล้วมาสำรอกให้ลูกนกกิน เมื่อลูกนกมีอายุได้ 2-3 อาทิตย์ สังเกตว่าลูกนกเริ่มกินอาหารเองได้แล้วให้แยกไปเลี้ยงกรงอื่นต่อไป ปัจจุบันราคาซื้อ-ขายนกเขาใหญ่ด่างมีราคาดีเฉลี่ยตัวละ 500-1,000 บาท ราคาขึ้นอยู่กับความสวย ถ้าขนมีสีขาวเผือกทั้งตัวจะขายได้ถึงตัวละ 1,000 บาท และถ้ามีเสียงดีประกอบด้วยราคาจะแพงนับพันบาท. ทวี ศักดิ์ ชัยเรืองยศ