ปลาเสือพ่นน้ำ เป็นปลาเก่าแก่คู่สายน้ำเมืองไทยมาตั้งแต่สมัยดึกดำบรรพ์ ในวรรณคดีหลายเรื่องตลอดจนจดหมายเหตุต่างๆ ในอดีตก็มีกล่าวถึงปลาชนิดนี้ไว้ในแง่ของการชื่นชมความสวยงามกับอุปนิสัยที่น่ารักของมัน ผมยังจำได้แม่นเรื่องเมื่อคุณตาคุณยายยังเด็ก ของ คุณทิพย์วาณี สนิทวงศ์ฯ ที่มีคุณลุงบ้านอยู่ริมน้ำ มีท่ายื่นออกไปสำหรับนั่งเล่นหย่อนใจและรับประทานอาหาร ตกเย็นถึงเวลา คุณลุงสั่งบ่าวไพร่ตั้งโต๊ะ ลูกหลานมานั่งพร้อมหน้า คุณลุงก็จะตีฆ้องรัวเป็นสัญญาณเรียกปลาเสือพ่นน้ำที่อาศัยอยู่บริเวณนั้น สักครู่เดียวปลาเสือพ่นน้ำจะมาออกันหน้าท่าน้ำ รออาหารซึ่งก็คือข้าวสุกโปรยลงไปให้มันกิน ทุกคนพากันชะเง้อชะโงกดูปลากันอย่างตื่นเต้นสนุกสนาน ผู้เขียนยังเล่าเกี่ยวกับความสามารถของปลาชนิดนี้อีกว่ามันสามารถยิงฟองอากาศขึ้นไปใส่เหยื่อ คือแมลงน้ำชนิดต่างๆ ที่เกาะอยู่ตามกิ่งไม้ได้อย่างแม่นยำ พอเหยื่อตกลงมาก็จะว่ายเข้าไปโฉบกิน วิธีการล่าแบบนี้ค่อนข้างหาได้ยากในบรรดาปลาด้วยกัน ซึ่งส่วนใหญ่แล้วจะใช้วิธีไล่จับกิน หรือไม่ก็พรางตัวเองกับดินเลนรอให้เหยื่อเข้ามาใกล้ๆ ก่อนฮุบเข้าปาก

ตามความจริงแล้ว ปลาเสือพ่นน้ำไม่ได้ใช้ฟองอากาศยิงแมลง สิ่งที่มันใช้เป็นอาวุธก็คือน้ำที่อัดด้วยกระพุ้งแก้มผ่านร่องปากที่เป็นเหมือนรูเล็กๆ ในปืนฉีดน้ำที่เราใช้เล่นในวันสงกรานต์ ความยาวของจะงอยปากทำให้น้ำที่ถูกดันออกมามีความแรงและแม่นยำ มันสามารถยิงน้ำใส่เหยื่อที่อยู่สูงขึ้นไปได้เกือบสองเมตร แต่ในระยะหวังผลจะไม่เกินหนึ่งเมตร และบางครั้งหากเหยื่ออยู่ไม่สูงเกินไปนัก มันก็อาจใช้วิธีกระโดดขึ้นฮุบโดยตรงเลย

ปลาเสือพ่นน้ำมีรูปร่างแบนข้าง ส่วนหัวเล็ก มีจะงอยปากยื่นแหลม ครีบทุกครีบสั้น โดยเฉพาะครีบหาง ส่วนครีบกระโดงแบ่งออกเป็นสองส่วนเชื่อมติดกัน คือส่วนที่เป็นก้านครีบแข็ง ซึ่งจะตั้งเป็นหนามแหลมกับส่วนที่เป็นก้านครีบอ่อน ปลาเสือพ่นน้ำเป็นปลาหากินผิวน้ำ ลักษณะลำตัวจากปลายปากกับแนวสันหลังจึงเกือบเป็นเส้นตรง ปากกว้างเฉียงลงและดวงตากลมโต สายตานั้นดีมาก สามารถมองเห็นแมลงที่เกาะซ่อนตัวอยู่ตามริมตลิ่งหรือกิ่งไม้ได้อย่างง่ายดาย

ปลาเสือพ่นน้ำมีหลายชนิดพันธุ์ บางชนิดอาศัยในแหล่งน้ำจืดสนิท บางชนิดอยู่บริเวณปากแม่น้ำซึ่งเป็นน้ำกร่อย และบางชนิดก็อาศัยอยู่ในทะเลเป็นปลาน้ำเค็มไปโดยสมบูรณ์แบบ ชนิดหลังนี้จึงมีความใหญ่โตมากกว่าชนิดอื่น เคยมีผู้พบเห็นปลาเสือพ่นน้ำที่มีความยาวเกือบ 40 เซนติเมตร ตามชายฝั่งทะเลหลายครั้ง แต่ขนาดโดยเฉลี่ยจะอยู่ที่ไม่เกิน 20-30 เซนติเมตร ส่วนปลาเสือพ่นน้ำน้ำจืดจะมีขนาดค่อนข้างเล็ก โตเต็มที่ไม่เกิน 15 เซนติเมตร

ชื่อสกุลของปลาเสือพ่นน้ำคือ Toxotes เป็นภาษากรีก แปลว่า "นักยิงธนู" นักเลี้ยงปลาทั่วโลกก็รู้จักมันในชื่อทางการค้าว่า "Archerfish" หรือปลานักยิงธนูนั่นเอง

แหล่งกระจายพันธุ์ของปลาในสกุล Toxotes หรือปลาเสือพ่นน้ำจะอยู่บริเวณเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ลงไปจนถึงทวีปออสเตรเลีย มีการสำรวจค้นพบได้ถึง 7 ชนิดพันธุ์ เฉพาะในเมืองไทยก็มีถึง 3 ชนิดพันธุ์ (species) ดังนี้ครับ

1. ปลาเสือพ่นน้ำธรรมดา

ชื่อวิทยาศาสตร์ Toxotes chatareus

ชื่อทางการค้า Seven-spot Archerfish, Largescale Archerfish

เป็นตัวที่พบเห็นได้ทั่วไป ส่วนมากอาศัยอยู่ตามบริเวณปากแม่น้ำ ลำคลอง หนอง บึง ที่มีทางเชื่อมต่อกับปากแม่น้ำติดทะเล พบได้มากทั้งทางภาคกลางและภาคใต้



2. ปลาเสือพ่นน้ำนครสวรรค์ หรือปลาเสือพ่นน้ำเกล็ดถี่

ชื่อวิทยาศาสตร์ Toxotes microlepis

ชื่อทางการค้า Smallscale Archerfish

บางคนก็เรียกว่าปลาเสือพ่นน้ำน้ำจืด เพราะพบได้มากในจังหวัดนครสวรรค์ ซึ่งเป็นแหล่งน้ำจืดสนิท มีขนาดค่อนข้างเล็กกว่าเพื่อน แต่มีสีสันเหลืองเข้มสวยงาม สามารถนำมาเลี้ยงในตู้ปลาได้ดีกว่าปลาเสือพ่นน้ำชนิดอื่น



3. ปลาเสือพ่นน้ำน้ำกร่อย

ชื่อวิทยาศาสตร์ Toxotes jaculatrix

ชื่อทางการค้า Banded Archerfish

สามารถพบได้ทั้งปากแม่น้ำและบริเวณชายฝั่งทั่วไป มีขนาดใหญ่กว่าปลาเสือพ่นน้ำชนิดอื่นๆ การนำมาเลี้ยงต้องปรับสภาพน้ำเสียก่อน ซึ่งบางตัวก็ใช้เวลานานมาก



การเลี้ยงปลาเสือพ่นน้ำในตู้

ต้องใช้ตู้ที่มีขนาดอย่างน้อย 36 นิ้ว เพราะถึงแม้ปลาเสือพ่นน้ำจะเป็นปลาไม่ดุร้าย แต่ก็เครียดง่ายหากเลี้ยงในที่แคบเกินก็จะแสดงความก้าวร้าวออกมา ไม่ควรเลี้ยงรวมกับปลาขนาดเล็ก เพราะมันอาจจับกินได้เวลาหิวจัดๆ และที่สำคัญ จำเป็นต้องรู้ให้แน่เสียก่อนว่าปลาเสือพ่นน้ำที่เอามาเลี้ยงนั้นเป็นชนิดไหน และได้ปรับสภาพให้อยู่น้ำจืดสนิทได้ดีแล้วหรือยัง ปลาในตลาดค้าส่งมักไม่ปรับสภาพน้ำมาให้ ผู้เลี้ยงที่ไม่มีประสบการณ์จึงมักพบว่าเลี้ยงปลาชนิดนี้ได้ไม่กี่วันก็ตายเสมอๆ แต่ถ้าเป็นปลาเสือพ่นน้ำเกล็ดถี่หรือปลาเสือพ่นน้ำนครสวรรค์จะเลี้ยงได้ง่ายกว่า ราคาก็ไม่แตกต่างกันมากนัก อาจแพงกว่านิดๆ หน่อยๆ

ในตู้สามารถตกแต่งด้วยขอนไม้และพืชน้ำได้ เนื่องจากปลาเสือพ่นน้ำไม่กัดทำลายต้นไม้ แต่ไม่ควรตกแต่งให้รกมากเกินไป เพราะปลาจะเครียดหากมีที่ว่ายไม่เพียงพอ ปลาเสือพ่นน้ำจะว่ายน้ำตลอดเวลา และมักว่ายหากินบริเวณผิวน้ำ ปลาที่เลี้ยงจนเชื่องอาจกระโดดขึ้นมาจับกินแมลงที่บินเหนือผิวน้ำ ฉะนั้น ควรหาฝามาปิดให้มิดชิด

อาหารที่เหมาะสมสำหรับปลาเสือพ่นน้ำคือ อาหารสด เช่น ไส้เดือนน้ำ หนอนแดง ไรทะเล ลูกกุ้ง และสามารถให้อาหารสำเร็จรูปที่มีโปรตีนสูงสลับได้ ปลาที่นำมาเลี้ยงในระยะแรกอาจไม่ยอมกินอาหารเม็ด จะต้องค่อยๆ ฝึกโดยวิธีปล่อยให้อดสักสองสามวัน จากนั้นปลาก็จะยอมกินไปเองในที่สุด

ปัญหาที่มักเกิดขึ้นบ่อยสำหรับคนเพิ่งเคยเลี้ยงปลาเสือพ่นน้ำ นั่นคือ อาการตัวเปื่อย เนื่องจากผิดน้ำ สาเหตุเกิดจากปลายังปรับสภาพน้ำมาไม่ดีพอ เมื่อนำมาเลี้ยงในน้ำที่จืดสนิทจึงเกิดอาการดังกล่าว วิธีรักษาคือให้แยกปลาออกมาเลี้ยงในน้ำสะอาด เติมเกลือแกงลงไปเล็กน้อยและใส่ยาปฏิชีวนะ (ยาเหลืองที่มีขายตามร้านขายปลาก็ได้ครับ) ให้อากาศเยอะๆ และอย่าเพิ่งให้อาหาร ใช้เวลาหลายวันหน่อยกว่าปลาจะเริ่มปรับตัวได้ ดีที่สุดควรซื้อจากร้านที่เขาปรับน้ำมาให้แล้ว หรือเลี้ยงปลาเสือพ่นน้ำสายพันธุ์น้ำจืด ปัญหาเหล่านี้ก็จะไม่ค่อยมีครับ