มะลิ เป็นไม้ดอกที่คนไทยโบราณเชื่อว่า บ้านใดที่ปลูกไว้ประจำบ้านจะทำให้เกิดความรักความคิดถึงแก่บุคคลทั่วไป เพราะดอกมะลิเป็นดอกไม้ประจำวันแม่แห่งชาติ ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ที่แสดงถึงความรักของลูกที่มีต่อแม่และผู้ที่มีความกตัญญูต่อผู้มีพระคุณ นอกจากนี้ ยังมีความเชื่ออีกว่า บ้านใดปลูกต้นมะลิไว้ประจำบ้าน จะทำให้คนในบ้านมีความบริสุทธิ์ เพราะดอกมะลิมีสีขาวบริสุทธิ์ ขาวสะอาด คนไทยนิยมใช้เป็นเครื่องสักการบูชาพระ มะลิเป็นพรรณไม้ยืนต้น และเป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก จนถึงขนาดกลาง บางชนิดก็มีลำต้นแบบเถาเลื้อย มีความสูงประมาณ 1-3 เมตร ผิวเปลือกลำต้นสีขาวมีสะเก็ดรอยแตกเล็กน้อย ลำต้นเล็กกลมแตกกิ่งก้านสาขาไปรอบๆ ลำต้น ใบเป็นใบเดี่ยว แตกใบเรียงกันเป็นคู่ๆ ตามก้านและกิ่ง ลักษณะของใบมนป้อม ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบเป็นมันสีเขียวเข้ม ขนาดใบกว้าง ประมาณ 2-3 เซนติเมตร ยาว ประมาณ 3-5 เซนติเมตร ออกดอกเป็นช่อ ออกตามส่วนยอดหรือตามง่ามใบ ดอกเล็กสีขาวมีกลีบดอกประมาณ 6-8 กลีบ เรียงกันเป็นวงกลมหรือซ้อนกันเป็นชั้นแล้วแต่ชนิดพันธุ์ ขนาดดอกบานเต็มที่ ประมาณ 2-3 เซนติเมตร ทางเลือกใหม่ ผลิตจำหน่าย สร้างรายได้ตลอดปี ปัจจุบัน มะลิกลายเป็นไม้ดอกที่เกษตรกรนิยมหันมาปลูกเป็นพืชเสริมเก็บดอกขายให้กับแม่ค้าพ่อค้าในตลาดปากคลองตลาด สร้างรายได้นอกเหนือจากอาชีพหลักกันมากขึ้นในหลายพื้นที่ ดั่งเช่น คุณลุงเล็ก ท่าผา เกษตรกร ตำบลท่าผา อำเภอบ้านโป่ง จังหวัดราชบุรี คุณลุงเล็ก เล่าให้ฟังว่า ตนเป็นชาวจังหวัดราชบุรี หลังจากที่แต่งงานก็มาสร้างครอบครัวอยู่ที่ บ้านเลขที่ 46 หมู่ที่ 7 ตำบลท่าผา อำเภอบ้านโป่ง โดยเริ่มต้นกับอาชีพ ทำไร่ ทำนา และปลูกพืชเสริมคือ หน่อไม้ฝรั่ง พอต้นหน่อไม้ฝรั่งหมดอายุการให้หน่อ ทางเจ้าหน้าที่สำนักงานเกษตรอำเภอก็ได้เข้ามาส่งเสริมให้ปลูกมะลิเป็นพืชเสริมสลับกับหน่อไม้ฝรั่งดู ซึ่งหลังจากที่ได้ปลูกก็พบว่า มะลิเป็นพืชที่ลงทุนแล้วคุ้มค่า ดูแลก็ง่าย อีกทั้งมีอายุการให้ดอกยาวนานถึง 10 ปี ไม่ต้องลงทุนบ่อยเหมือนไม้ดอกชนิดอื่นๆ ดูแล้วคุ้มกับทุนและเวลา จึงยึดเป็นพืชเสริมอีกหนึ่งตัว "พอหน่อไม้ฝรั่งหมดอายุการให้หน่อ จะรื้อแปลง พรวนดินและยกร่องเตรียมปลูกมะลิ โดยแนวการปลูกจะแบ่งพื้นที่ออกเป็น 3 แปลง แปลงแรก เป็นแปลงที่กำลังให้ผลผลิต แปลงที่สอง จะเป็นแปลงที่ทำการตกแต่งกิ่งแบบเบา และแปลงที่สาม เป็นแปลงที่ต้นมะลิเริ่มแตกใบและแทงช่อดอกใหม่ ซึ่งการปลูกแบบนี้จะทำให้มีดอกมะลิเก็บตลอดทั้งปี เพราะเนื่องจากต้นมะลิแต่ละแปลงจะค่อยทยอยออกดอกไม่พร้อมกัน" วางระบบปลูก เสริมด้วยพืชผัก ตัดแต่งดูแล มีดอกตลอดปี วิธีการปลูกและการดูแล คุณลุงเล็กบอกว่า ไม่ยากอย่างที่คิด เริ่มต้นจากการเตรียมแปลงปลูกโดยการไถพรวนและยกเป็นร่อง ความห่างระหว่างแถวประมาณ 1 เมตร ระหว่างต้นประมาณ 80 เซนติเมตร ขนาดความกว้างและลึกของหลุมประมาณ 15 เซนติเมตร ความยาวของแต่ละแถวขึ้นอยู่กับพื้นที่ที่ใช้เพาะปลูก คุณลุงเล็ก เล่าต่ออีกว่า หลังจากเตรียมพื้นที่เสร็จก่อนจะเอาต้นกล้ามะลิลงปลูก ถ้าจะให้ดี ก่อนจะนำต้นกล้าลงปลูกควรจะใส่ปุ๋ยคอกลงไปเล็กน้อย แต่ถ้าไม่มีก็ไม่เป็นอะไร สามารถปลูกลงดิน ให้น้ำ ใส่ปุ๋ยเหมือนไม้ดอกอื่นๆ ทั่วไป นอกจากนี้ ในช่วงเวลาที่รอต้นมะลิให้ผลผลิต พื้นที่ว่างระหว่างแปลง คุณลุงเล็กจะใช้ปลูกพืชผักสวนครัวที่มีอายุสั้น อาทิ คะน้า ผักชี ผักบุ้ง ฯลฯ ไปพร้อมกับการหว่านปุ๋ย จนกว่ามะลิที่ปลูกจะเริ่มออกดอกชุดแรก จึงหยุดปลูกพืชผักแซมในแปลง ส่วนการดูแลต้นมะลิ ในช่วงที่รอเก็บดอกนั้น คุณลุงเล็ก บอกว่า จะฉีดเชื้อ บีที ทุกๆ 3 วัน เพื่อป้องกันหนอนเข้ามาทำลายยอดอ่อน ส่วนปุ๋ยเคมีหรือปุ๋ยชีวภาพในช่วงแรกที่รอต้นมะลิให้ดอกจะให้พร้อมกับการปลูกผักแซมทุกครั้ง การให้น้ำ เนื่องจากมะลิเป็นไม้ที่สามารถอยู่ในสภาพร้อนได้ค่อนข้างจะดี การให้น้ำจึงไม่จำเป็นต้องให้เช้า-เย็น จะให้ 3 วัน 1 ครั้ง ขึ้นอยู่กับสภาพอากาศ โดยระบบการให้จะเป็นระบบน้ำแบบสปริงเกลอร์ เปิดทิ้งไว้ประมาณ 10-15 นาที การตัดแต่งกิ่ง คุณลุงเล็กจะเริ่มทำเมื่อต้นมะลิมีอายุ 2 ปี ขึ้นไป แต่อย่างไรก็ตาม จะขึ้นอยู่กับลักษณะของต้นว่าใหญ่หรือเล็ก ต้นโทรมหรือไม่โทรม ซึ่งการตัดแต่งจะมี 2 แบบ คือ ตัดหนัก ซึ่งเป็นวิธีการตัดให้เหลือแต่กิ่งแขนงไม่เกิน 4 กิ่ง ต่อต้น ส่วนตัดเบา จะเป็นการตัดเอายอดบริเวณรอบต้นออกเพื่อกระตุ้นให้ต้นแม่แตกใบอ่อนขึ้นมาใหม่ เป็นวิธีที่เกษตรกรผู้ปลูกมะลินิยมกันมากที่สุด เมื่อตัดแต่งกิ่งเสร็จ คุณลุงเล็กแนะนำว่า ควรใส่ปุ๋ยเคมี (15-15-15) ปุ๋ยคอก (ทุกๆ 15 วัน) รดน้ำ และฉีดเชื้อ บีที ทุกๆ 3 วัน เพื่อควบคุมหนอนเข้ามาเจาะใบและดอก ต้นมะลิของคุณลุงเล็กจะเก็บผลผลิตได้ตลอดทั้งปี โดยเฉพาะช่วงฤดูร้อน (เมษายน-พฤษภาคม) จะให้ผลผลิตเยอะที่สุด ส่วนในช่วงฤดูหนาว (พฤศจิกายน-กุมภาพันธ์) จะเป็นการพักตัวของต้น มะลิจะดอกเล็ก ไม่ค่อยออกดอก ซึ่งเป็นช่วงที่ราคาดอกมะลิแพงมากที่สุด แต่อย่างไรก็ตาม ในช่วงฤดูหนาวของทุกๆ ปี คุณลุงเล็กสามารถบังคับให้ต้นมะลิออกดอกได้ แต่ขนาดดอกและปริมาณดอกในแต่ละต้นจะน้อยกว่าฤดูปกติที่มะลิจะออก "ต้นมะลิจะสามารถอยู่ให้ดอกได้นานหรือไม่นานนั้น ขึ้นอยู่กับการดูแล การให้ปุ๋ย การตัดแต่งกิ่ง หากได้รับการดูแลเอาใจใส่ที่ดีอาจจะอยู่ได้ถึง 10 ปี" คุณลุงเล็กกล่าวทิ้งท้าย ท่านใดที่อ่านแล้วเกิดความสนใจหลงใหลไปกับกลิ่นหอมและสีที่ขาวของดอกมะลิ ต้องการจะปลูกไว้เชยชม หรือจะปลูกเก็บดอกไปจำหน่าย แต่ยังไม่รู้วิธีการปลูกที่จะทำให้มะลิมีดอกตลอดปี ต้นงาม คุณลุงเล็กฝากบอกว่า พร้อมให้คำแนะนำ โทร. มาที่หมายเลขโทรศัพท์ (032) 293-159 คุณลุงเล็ก พร้อมให้คำปรึกษา