ผ่านไป 9 เดือนเต็มของการทดลองปลูกมะนาวในถุงพลาสติกขนาดใหญ่ 600 ลิตร ใช้วัสดุปลูกที่เป็นกาบมะพร้าวสับ 2 ส่วนหน้าดินดี 1 ส่วน ผสมปุ๋ยเคมี 16-16-16 หรือ 12-12-17 ผสมคลุกลงไป 1 กก.ตั้งแต่เริ่มแรกเพียงครั้งเดียว พันธุ์มะนาวที่ทดลองมีสองพันธุ์คือตาฮิติ(ทูลเกล้า)และแป้น ระบบน้ำเป็นน้ำหยดวันละประมาณ 10 ลิตรให้วันเว้นวัน มีการตัดแต่งกิ่งกระโดงและกิ่งน้ำค้างภายในพุ่มออกเป็นระยะๆเพื่อให้ทรงพุ่มโปร่ง ผลจากการสังเกตในช่วง 9 เดือนที่ผ่านมาดังนี้ 1 การให้ปุ๋ยเคมีโดยวิธีดังกล่าวคลุกไปพร้อมกับวัสดุปลูกเป็นวิธีหนึ่งในการสำรองธาตุอาหารอย่างเพียงพอและสม่ำเสมอให้แก่มะนาวโดยที่ธาตุอาหารมีการสูญเสียน้อยเนื่องจากมีการให้น้ำแบบหยดระดับความชื้นที่เรียกชื้นพอหมาดๆหรือ Field capacity ทำให้น้ำไม่มีการไหลบ่าออกนอกทรงพุ่ม 2 ระบบน้ำที่ให้เป็นแบบหยด 2 หัวหยดโดยขณะต้นเล็กใช้เพียงหัวเดียวให้วันละประมาณ 6 ลิตรวันเว้นวัน เมื่อต้นโตทรงพุ่มแผ่คลุมถุงได้เพิ่มจำนวนหัวหยดเป็น 2 หัว เพิ่มการให้เป็น 12 ลิตร/วันเว้นวัน โดยใช้เครื่องมือวัดความชื้นในดินให้ดินชื้นพอหมาดๆหรือ Field capacity 3 พ่นสารเคมีป้องกันแมลงซึ่งหลักๆคือหนอนชอนใบโดยพ่นประมาณ 10 วัน/ครั้งตามอาการ หากใบสะอาดโรคแคงเกอร์จะทำลายน้อยมากหรือไม่มีเลย 4 มีการตัดแต่งกิ่งโดยเฉพาะกิ่งกระโดงและกิ่งน้ำค้างออกเป็นช่วงๆเพื่อควบคุมทรงพุ่มให้แผ่ออกไม่สูงเกินไป โดยเฉพาะพันธุ์แป้นจะมีการแตกกิ่งกระโดงและกิ่งน้ำค้างภายในจำนวนมากอยู่เสมอ 5 ข้อสังเกตเรื่องพันธุ์มะนาว มะนาวตาฮิติจะมีความเหมาะสมมากในการปลูกในภาชนะ ต้นแข็งแรง ไม่มีโรคแคงเกอร์ให้เห็น รวมทั้งทนต่อโรคสำคัญคือไวรัสกรีนนิ่งและทริสเตซ่า ทรงพุ่มแผ่ออกกว้างกว่าสูง เริ่มให้ออกดอกและติดผลได้เมื่ออายุประมาณ 8 เดือนและสามารถออกดอกติดผลอย่างต่อเนื่องโดยไม่ต้องบังคับ มะนาวตาฮิติจึงเหมาะสำหรับผู้ที่ปลูกมะนาวในภาชนะบนดาดฟ้าหรือข้างๆบ้านไว้รับประทานเองในครัวเรือน ต่างจากมะนาวแป้นที่อายุเท่ากันยังไม่ปรากฏการออกดอกแต่อย่างใดเนื่องจากต้นยังอยู่ในช่วงระยะเจริญเติบโต 1 ปีแล้วจึงจะเริ่มออกดอกและต้องบังคับน้ำ ควบคุมปุ๋ยด้วยจึงจะออกดอกได้ดี(ทำให้ต้นโทรมได้) 6 ข้อมูลที่น่าสนใจในการพัฒนามะนาวนอกฤดูโดยการใช้ต้นตอมะขวิดเสียบยอดจะทำให้ได้มะนาวต้นเตี้ยและออกนอกฤดูโดยไม่ต้องบังคับ ข้อมูลนี้ได้จากผู้ใหญ่ท่านหนึ่งที่ปลูกส้มเช้งหรือส้มตราบนต้นตอมะขวิดทำให้ส้มเช้งออกนอกฤดูอย่างสม่ำเสมอโดยไม่ต้องบังคับและทำให้ได้ส้มต้นเตี้ยสามารถปลูกในระบบชิดได้อย่างดี ท่านที่เคารพครับตื่นเช้าขึ้นมานุ่งผ้าขาวม้าผืนเดียวเดินดูต้นมะนาวในสวนเห็นต้นเจริญเติบโตสบายใจอย่างบอกไม่ถูก อาชีพเกษตรเป็นอาชีพที่อิสระครับ อนาคตอันใกล้นี้เกษตรไทยและเกษตรโลกจะเป็นทองแล้วครับ อยู่ที่ใครจะมีโอกาสขุดและขุดอย่างไรหยั่งยืนยาวนาน หมายเหตุ ข้อมูลนี้ผู้เขียนบันทึกไว้จากสวนของตัวเองเมื่อปี 2554 ก่อนเกิดการน้ำท่วมใหญ่แต่โชคดีที่บริเวณนั้นได้รับการป้องกันจากอบต.ลาดหลุมแก้วน้ำจึงไม่ท่วม ขณะนี้ปี 2556 มะนาวตาฮิติและแป้นในถุงพลาสติกขนาด 600 ลิตรยังอยู่ โดยได้ปลูกแป้นพิจิตรเพื่อศึกษาเพิ่มเข้าไปด้วย มะนาวแต่พันธุ์มีดีไปคนละอย่างแต่หากจะปลูกไว้รับประทานเองในพื้นที่จำกัดตาฮิติน่าพิจารณามากที่สุด ผลโต ไม่มีหนาม ทนโรค ผลใหญ่ น้ำมากแม้กลิ่นและรสไม่เข้มแบบมะนาวต้นแบบอย่างแป้นก็ตาม