ไปเดินซื้อต้นไม้ที่สวนจตุจักร ในวันหยุด พบเกษตรกรนำหัวบุกมาขายมีมากมายหลายชนิด จึงขอเรียนถามคุณหมอเกษตรว่า ของไทยมีกี่ชนิด ทำให้สงสัยว่า บุกชนิดใดที่ใช้ทำเป็นเส้นวุ้นยาวหรือทำเป็นผงสำหรับทำอาหารเพื่อสุขภาพครับ

บุก เป็นพืชล้มลุกชนิดหนึ่ง จัดอยู่ในวงศ์อราซีอี มีชื่อเรียกต่างกันไป ฝรั่งเรียก มันเท้าช้าง หรืออีเลฟแฟนต์ฟุตแยม ส่วนญี่ปุ่นเรียก คอนยาคู บุกเป็นไม้ที่ออกดอกในช่วงต้นฤดูฝน บางชนิดขณะออกดอกจะส่งกลิ่นเหม็นเน่าออกมาคละคลุ้ง เพื่อเรียกแมลงวันให้มาช่วยผสมเกสร หลังกลีบดอกร่วงแล้ว ใบและก้านใบจึงกางออกมาจากหัว พอย่างเข้าฤดูแล้ง ใบและต้นเหี่ยวฟุบลง เหลือเพียงส่วนหัวไว้ใต้ดิน ฤดูต่อไปหัวบุกต้นเก่าจะฝ่อลงแล้วสร้างหัวใหม่ขึ้นมาทดแทน ความเป็นจริงส่วนที่เรียกว่า หัวคือ ลำต้นจริง และลำต้นที่เห็นกลับเป็นก้านใบหรือลำต้นเทียม บุก กระจายตัวอยู่ทั้งในทวีปแอฟริกา ออสเตรเลีย หมู่เกาะต่างๆ แม้แต่ในจีน เกาหลี และญี่ปุ่น ก็พบเห็นได้ไม่ยาก บุกในประเทศไทยจำแนกตามการนำใปใช้ประโยชน์ได้ 4 ชนิด ชนิดแรก ใช้ผลิตผงวุ้น หรือผลิตสารกลูโคแมนแนน เช่น พันธุ์เนื้อทราย บุกเขา บุกเนื้อเหลือง และบุกม่วง บุกชนิดนี้เนื้อแป้งมีส่วนประกอบของ สารกลูโคแมนแนน ไม่น้อยกว่า 10 เปอร์เซ็นต์ สารที่สกัดได้มีลักษณะคล้ายเม็ดทราย สีน้ำตาลอ่อนสอดแทรกด้วยสีขาวใส เมื่อละลายน้ำจะกลายเป็นวุ้น วุ้นที่ได้ไม่ให้พลังงาน คงทนต่อสภาพน้ำย่อยในกระเพาะอาหาร ช่วยลดปริมาณน้ำตาลในเลือดและสนับสนุนระบบขับถ่ายให้ทำงานดีขึ้น ชนิดที่สอง เป็นชนิดใช้ทำแป้งเชิงอุตสาหกรรม คือบุกที่เรียกว่า เท้ายายม่อม หรือบุกรอ หรือสิงโตดำ การแยกแป้ง นำหัวมาปอกเปลือกออก หั่นเป็นชิ้นนำไปบดหรือโม่ให้ละเอียด กรองเอาแป้ง แช่น้ำและเทน้ำทิ้ง 3 ครั้ง ทุกๆ 3 ชั่วโมง เพื่อล้างสารพิษและน้ำตาลทิ้ง นำไปผึ่งแดดจนแห้งจะได้แป้งสีขาว ใช้ทำขนมหวานได้หลายชนิด แต่ปัจจุบันหาได้ยาก จึงมีการทดแทนด้วยแป้งมันสำปะหลัง ชนิดที่สาม ใช้ทำอาหารประเภทแป้ง โดยนำหัวไปนึ่งหรือต้มรับประทาน เช่นเดียวกับเผือก หรือหัวมัน มีบุกโคราช หรือบุกหัวช้าง ก็เรียกกัน และ ชนิดที่สี่ นิยมใช้ต้นอ่อนมาปรุงอาหาร ทำต้มหรือแกง มีบุกอยุธยา บุกค้างคาว บุกคางคกป่า บุกต้นเกลี้ยงเพชรบูรณ์ บุกลายกาญจนบุรี และบุกงูเหลือม เป็นต้น เป็นที่น่าเสียดาย ที่กลุ่มนักวิชาการวิจัยเกี่ยวกับบุก เกษียณอายุราชการไปหมดแล้ว งานวิจัยก็อาจหมดไปด้วยเช่นเดียวกันครับ