หวานๆ มะขามเปรี้ยว เพราะแค่มีมะขามเปรี้ยว 4-5 ต้น ข้างรั้วบ้าน ชีวิตก็หวานๆ มีมะขามไว้กิน แจกเพื่อน และขายได้ราคาดี เป็นที่ต้องการของตลาดมากกว่ามะขามหวานเสียอีก 

ร้อนๆ เวลาของการเก็บมะขามเริ่มขึ้นแล้ว มะขามต้นใหญ่มีอายุยืนยาวและยังมีต้นเล็กๆ ที่เพิ่งงอกออกมาเป็นทิวรอบบ้าน ที่เกิดจากเมล็ดพันธุ์ของต้นใหญ่ เพราะเมล็ดและเปลือกจะถูกทิ้งทับถมไว้ข้างรั้วบ้าน ถึงวันนี้ยังมีต้นมะขามเล็กๆ ขึ้นมาเรื่อยๆ เมล็ดถูกทิ้งลงตรงไหน ก็จะได้ต้นเล็กๆ ตรงนั้น เราขุดใส่ถุงดำ ใส่กระถาง วางเรียงไว้สำหรับคนที่มาเยี่ยมบ้านและต้องการต้นมะขามไปปลูก บางครั้งก็สำหรับงานศพที่เจ้าภาพไม่ต้องการพวงหรีด แต่ขอเป็นกล้าไม้สำหรับเอาไปให้วัดให้โรงเรียนปลูก ก็ได้ต้นมะขามนี่แหละ ประหยัดเงินไปได้เยอะ ไม่ต้องไปหาซื้อกล้าไม้

เมื่อ ใครจะมาที่บ้าน ถ้าเป็นการมาครั้งแรกก็จะบอกเขาว่า ตรงเข้าซอยโรงเรียนเกาะรั้วโรงเรียนมาเลย เมื่อเลี้ยวโค้งกำแพงโรงเรียนมองมายังฝั่งตรงกันข้ามกับกำแพง คุณจะพบแนวรั้วต้นมะขามเรียงรายจนแทบจะมองไม่เห็นบ้าน คุณผ่านรั้วต้นมะขามเข้ามาเลย บ้านหลังเล็กจะซุกตัวอยู่ตรงนั้น

เริ่ม เข้าสู่ฤดูร้อน เป็นช่วงเวลาของการเก็บมะขามสุกแห้งทำเป็นมะขามเปียกได้แล้ว มาเก็บมะขามกันต่อดีกว่า มะขามต้นใหญ่ต้องใช้ไม้ยาวๆ เกี่ยวกิ่งและเขย่าให้ร่วงลงมา ไม้สำหรับเขย่ามะขามนี้ทำขึ้นมาเองได้ ด้วยการเอากิ่งไม้งอหรือง่ามไม้มาผูกติดกับปลายไม้ไผ่ รัดด้วยหนังยางในรถจักรยาน เกี่ยวกิ่งให้ได้แล้วเขย่าลงมา ช่วงที่เขย่าลงมานั่นสนุกดี แต่ช่วงที่ก้มเก็บขึ้นมาจากพื้นดินไม่สนุกเท่าไหร่ นักเก็บมะขามมืออาชีพจึงต้องใช้ผ้ายางผืนใหญ่ๆ ปูรองไว้ก่อน เมื่อเขย่าลงมีตกใส่ผ้ายางก็จะรวบทีเดียว

เมื่อ เขย่าลงแล้วเก็บรวมไว้ก่อน จากนั้นก็มาแกะเปลือกแกะเมล็ดออก การแกะเมล็ดมะขามต้องฝึกนิดหนึ่งคือ เอาปลายมีดงัดออกมา เอาแต่เนื้อมะขาม ขายได้ราคาดี เหมือนสมัยครั้งที่แม่ยังอยู่ พ่อจะเป็นคนเขย่ามะขามลงมาและเก็บให้แม่แกะเมล็ดออก แม่จะนั่งแกะมะขามอยู่ที่ร้านนั่งหน้าบ้านแกะไปขายไป ทำไปเรื่อยๆ ไม่รีบร้อน ปีหนึ่งขายได้เป็นหมื่นบาท แต่หลังจากพ่อแม่จากไปก็ไม่มีใครทำ มะขามจะถูกขายยกต้นไป ปีนี้พวกเราคิดจะเก็บมะขามกันเองแบบที่พ่อแม่ทำ วันแรกเขย่าลงมาได้ 5 กระสอบ มะขาม 5 กระสอบ มันเยอะมากทีเดียว เป็นงานที่ท้าทายมากเหมือนกันในการแกะมะขาม

เพื่อน ที่เป็นเจ้าของร้านอาหารมังสวิรัติบอกว่าเขาจะซื้อ แกะมาเลยเท่าไหร่ก็ได้ เพราะร้านเขาใช้มะขามเยอะสำหรับปรุงอาหาร เขาทำเป็นซอสน้ำมะขามไว้เลย ซอสน้ำมะขามของเขามี น้ำปลา น้ำตาล และมะขาม ที่ขยำเอากากทิ้งแล้ว เคี่ยวจนข้นเพื่อใช้ปรุงอาหาร เช่น ทำน้ำผัดไทย ทำน้ำปรุงรสแกงมัสมั่น และเป็นน้ำจิ้มต่างๆ โดยปรุงรสเพิ่ม เช่น ใส่พริกลงไป ใส่งาขาวลงไป และเติมน้ำมันงา น้ำเปล่า สำหรับเป็นน้ำสลัดแบบไทยๆ ตามแต่จะดัดแปลง และยังทำเครื่องดื่มเป็นน้ำสมุนไพรมะขาม หรือมะขามน้ำผึ้ง ที่ชื่อเก๋ๆ ว่า ฮันนี่แทมมารีน เป็นต้น

เขย่า มา 5 กระสอบ ได้ไม่ถึงครึ่งต้น แกะเพลินๆ เก็บใส่โหลสวยๆ เป็นของฝากได้ขาย ส่วนที่ขายจ้างเขาแกะแบบมือแกะระดับมืออาชีพรวดเร็วมาก 

มี เพื่อนรุ่นน้องคนหนึ่งบอกว่า คุณป้าของเธอวัย 80 ปี แกจะเป็นโรคท้องผูก ต้องดื่มน้ำมะขามอยู่เสมอ วิธีทำน้ำมะขามให้คุณป้าของเธอคือ เอามะขามที่แกะเมล็ดออกแล้ว ใส่เครื่องปั่นให้ละเอียดแล้วกรองเอากากออกอีกที แล้วเอาไปต้ม เติมน้ำตาลนิดหนึ่งให้ดื่มทุกเช้า-เย็น ท้องจะไม่ผูก เธอกังวลเรื่องเชื้อราในมะขาม จึงพิถีพิถันเลือกมาก หลังจากที่ได้มะขามเราแกะเองเธอก็สบายใจ ปีนี้ฉันเอาไปให้เธอทั้งเมล็ด บอกให้เธอแกะเอง เพื่อจะได้เมล็ดไปปลูกไว้ข้างรั้วบ้าน แค่ 2 ต้น ก็เหลือกินแล้ว จะได้มะขามเปียกที่ไว้ใจได้ว่าไม่มีเชื้อราเจือปน เพราะเราเลือกแต่ฝักสวยๆ สมบูรณ์จริงๆ

นอก จากได้มะขามเปียกแล้ว มะขามต้นหนึ่งยังได้ยอดมะขาม สำหรับต้ม แกง ยำ ทำกินได้สารพัด และยังได้มะขามอ่อนสำหรับทำน้ำพริก ได้มะขามแก่สำหรับทำมะขามแช่อิ่ม สุดท้าย มะขามเปียกต้มน้ำให้คุณป้าดื่ม ทำมะขามคลุกเกลือน้ำตาลกินเล่น ที่ลืมไม่ได้คือส้มตำให้นัวต้องมีน้ำมะขามผสมมะนาว เรียกได้ว่ามีมะขามต้นเดียวได้ทั้งอาหารหวาน คาว

เพื่อน รุ่นน้องที่น่ารัก นอกจากเอาเมล็ดมะขามที่เธอแกะเองหว่านเป็นรั้วบ้านแล้ว เธอยังมาบอกว่า ขอเมล็ดมะขามที่เราแกะด้วย เพราะเธอจะเอาไปหว่านรอบๆ สวนที่ทิ้งร้างไว้ไม่ได้ปลูกอะไรเลย ไม่นานเธอก็จะมีสวนมะขามที่ไม่ต้องดูแลอะไรมากเก็บผลผลิตอย่างเดียว

ปี นี้มะขามดกมาก ในที่สุดพวกเราทำไม่ไหว ส่วนที่เหลืออีกหลายต้นให้แม่ค้าที่มารับซื้อเหมามะขามทุกปีมาเหมาต้นไป เหมือนเดิม เขามาพร้อมกับรถและคนงาน 3-4 คน แบบมืออาชีพเพียง 2 วัน

คน ซื้อบอกว่า ปลูกมะขามเปรี้ยวดีกว่ามะขามหวาน เพราะมะขามเปรี้ยวเป็นที่ต้องการของตลาดมากกว่า พวกโรงงานน้ำอัดลม พวกทำอาหารกระป๋อง รับซื้อ มีเท่าไหร่ขายได้หมด 

ฟัง คนรับซื้อว่า ใครมีที่ว่างๆ น่าจะปลูกมะขามจริงๆ คัดเลือกสายพันธุ์ที่เนื้อหนาๆ สักหน่อยก็น่าจะดี แต่ที่บ้านนี้เป็นสายพันธุ์ดั้งเดิม เนื้อไม่หนาแต่ดกมาก และแข็งแรง น่าจะขึ้นได้ดีในพื้นที่แห้งแล้ง เพราะบ้านเราได้ชื่อว่าเป็นป่าแพะแล้วมะขามพวกนี้ยังขึ้นได้ดียืนยงยาวนาน ที่ต้องดูแลบ้างก็คือ กิ่งแห้งที่จะหักลงมา กิ่งไหนแห้งตายต้องเคาะเกี่ยวลากลงมาไม่งั้นอาจจะหักหล่นลงมาใส่หัวได้ และต้องกวาดใบ เพราะมะขามใบเล็กมากและมันจะร่วงจนหมดต้นเพื่อผลิยอดอ่อน ออกดอก และออกฝักต่อไป

สำหรับผู้อ่านเทคโนโลยีชาวบ้าน ใครต้องการเมล็ดมะขามพันธุ์ดั้งเดิมบอกมาได้เลยจะจัดส่งไปให้ค่ะ