ผมมีความสนใจจะปลูกต้นหม้อข้าวหม้อแกงลิงไว้เพื่อความสวยงามในบ้าน แต่ผมยังไม่รู้จักพืชชนิดนี้ดีพอ จึงเขียน จ.ม. มาเรียนถาม คุณหมอเกษตร ทองกวาว ว่า หม้อข้าวหม้อแกงลิงนั้นมีวิธีปลูก ขยายพันธุ์ และดูแลอย่างไร ขอคำแนะนำด้วยครับ

    หม้อข้าวหม้อแกงลิง หรือพืชกินแมลง บางแห่งเรียกว่าไก่ฟ้าพญาลอ อย่างไรก็ตาม ชื่อหม้อข้าวหม้อแกงลิง ยังเป็นชื่อที่นิยมใช้เรียกกันทั่วไป พืชชนิดนี้แบ่งได้เป็นสองกลุ่มคือ กลุ่มที่เจริญเติบโตในเขตร้อนชื้น ซึ่งมีมากถึง 80 ชนิด และประเทศไทยเป็นหนึ่งในถิ่นกำเนิดของต้นหม้อข้าวหม้อแกงลิง แหล่งที่ชุกชุมที่สุดอยู่ที่เกาะบอร์เนียว มีประมาณ 30 ชนิด อีกกลุ่มหนึ่งพบได้ตามเขตอบอุ่นหรือบนภูเขาสูง เมื่อเทียบกันแล้วในเขตร้อนชื้นมีความหลากหลายของสายพันธุ์มากกว่าในเขตอบอุ่นหลายเท่า ผมจึงขออนุญาตท่านผู้อ่านนำเอาเฉพาะข้อมูลของหม้อข้าวหม้อแกงลิงในเขตร้อนชื้นมาเล่าให้ท่านได้รับทราบ จากข้อสันนิษฐานของนักพฤกษศาสตร์ สรุปไว้ว่าการที่พืชชนิดนี้พัฒนาขึ้นมาโดยวิธีปรับตัวเพื่อความอยู่รอด เนื่องจากมักพบว่ามีถิ่นอาศัยอยู่ในแหล่งขาดแคลนธาตุอาหารสำหรับการเจริญเติบโตและสืบเผ่าพันธุ์ ด้วยการยืดส่วนของปลายใบยาวออกเป็นสายยาว 20-50 เซนติเมตร ที่กลมและแข็งแรงคล้ายเส้นลวด ส่วนปลายสุดเปลี่ยนเป็นกระเปาะ รูปทรงคล้ายแจกันพร้อมมีฝาที่เปิดและปิดได้ ขอบปากกระเปาะเป็นมันลื่น ภายในมีน้ำหวานสำหรับล่อแมลงให้เข้ามาดูดกิน เมื่อแมลงปีนป่ายหรือพลัดตกลงในกระเปาะ ฝาของกระเปาะจะปิดพับลงป้องกันไม่ให้แมลงบินออกมาได้ ในที่สุดแมลงจะตาย จากนั้นกระเปาะจะขับน้ำย่อยออกมาย่อยตัวแมลง นำแร่ธาตุที่ต้องการไปหล่อเลี้ยงตนเองต่อไป ในประเทศไทยมีหม้อข้าวหม้อแกงลิงอยู่ 6 สายพันธุ์ ได้แก่ เขนงนาย พราน น้ำเต้าฤๅษี 2 ชนิด น้ำเต้าลม และหม้อข้าวหม้อแกงลิง ทั้งนี้ในอดีตประเทศไทยไม่ให้ความสนใจพืชชนิดนี้มาก่อน ซึ่งตรงกันข้ามกับประเทศเพื่อนบ้านที่เคยถูกยึดครองโดยประเทศมหาอำนาจจากตะวันตก ไม่ว่าจะเป็นมาเลเซีย สิงคโปร์ อินโดนีเซีย พม่า ลาว เวียดนาม หรือกัมพูชาก็ตาม ได้มีการรวบรวมพันธุ์และจำแนกพันธุ์ไว้อย่างละเอียด จึงทำให้ประเทศผู้เข้าครองมีข้อมูลมากกว่าประเทศไทยหลายเท่าทวีคูณ อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันบ้านเรามีผู้ให้ความนิยมมากขึ้นจนก้าวไปถึงการผสมพันธุ์จนได้พันธุ์ลูกผสมแล้วก็มี นิสัย ของหม้อข้าวหม้อแกงลิง จะเจริญเติบโตได้ดีในที่มีความชื้นสูง ต้องการแสงเพียง 70-50 เปอร์เซ็นต์ ก็พอ ดินปลูกมีส่วนผสมของดินละเอียดสะอาด 2 ส่วน มอสแห้ง 1 ส่วน เศษใบไม้แห้ง 1 ส่วน คลุกเคล้าให้เข้ากัน การขยายพันธุ์ทำได้ทั้งปักชำ แยกต้นและเพาะเมล็ด หม้อข้าวหม้อแกงลิง เป็นพืชที่ขึ้นเป็นกอแน่น ในระยะต้นอายุน้อยจะขึ้นเป็นต้นเดี่ยวและมักเลื้อยไปกับพื้นดิน หรือเกาะอยู่กับต้นไม้ใบยาว 12-18 เซนติเมตร ปลายใบพัฒนาไปเป็นกระเปาะมีหลายสี เช่น สีเขียว เขียวอมแดง สีน้ำตาล และสีเขียว ส่วนปากแตรสีแดง ยาวประมาณ 10-15 เซนติเมตร พร้อมมีฝาเปิดปิดได้ ภายในกระเปาะมีขนกันแมลงจำนวนมาก และมีต่อมขับน้ำย่อยเพื่อย่อยซากแมลงที่ตายอยู่ภายในกระเปาะหม้อข้าวหม้อแกงลิง จะออกดอกเป็นช่อที่บริเวณส่วนยอด ก้านช่อดอกยาวประมาณ 50-70 เซนติเมตร ดอกเพศผู้และเพศเมียแยกกันอยู่คนละต้น เมื่อผสมเกสรแล้วดอกเพศเมียจะพัฒนาเป็นฝัก ภายในฝักจะมีเมล็ดเป็นจำนวนมาก เมล็ดที่สุกแก่ใช้ขยายพันธุ์ได้ ข้อควรระวังคือ ต้องรักษาความชื้นให้สม่ำเสมอ หากขาดน้ำจะทำให้กระเปาะมีขนาดเล็กลง อีกทั้งสีสันไม่สวยงามเท่าที่ควร วัสดุปลูกต้องระบายน้ำได้ดี รดน้ำที่สะอาด หากน้ำประปาต้องเปิดน้ำเก็บในโอ่งหรือในถังน้ำ ปล่อยทิ้งไว้ 1-2 สัปดาห์ ให้คลอรีนระเหยออกจนหมด ไม่จำเป็นไม่ควรใส่ปุ๋ยเคมี เพราะจะทำให้ต้นอวบน้ำเปราะหักง่าย โรค ยังไม่พบการระบาดรุนแรง อาจมีโรครากเน่า บางครั้งที่ปลูกในวัสดุปลูกระบายน้ำได้ไม่ดี ส่วน แมลงศัตรู เคยพบเพลี้ยแป้งและเพลี้ยไฟ การป้องกันกำจัดใช้วิธีเดียวกับพืชอื่นๆ