ผมติดตามข่าวการปลูกสบู่ดำเพื่อใช้เป็นพลังงานทดแทนน้ำมันดีเซลนั้น ปัจจุบันมีผู้สนใจเป็นจำนวนมาก ผมมีความสนใจต้องการปลูกเป็นจำนวนมาก แต่ยังขาดข้อมูลที่ชัดเจนว่า ปลูกแล้วจะคุ้มค่าในเชิงธุรกิจหรือไม่ จึงขอคำอธิบายจากคุณหมอเกษตร เพื่อเป็นข้อคิดในการดำเนินการต่อไป ขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้

    สบู่ดำ มีถิ่นกำเนิดอยู่ในอเมริกากลางและอเมริกาใต้ มีข่าวโปรตุเกสเป็นผู้นำเข้ามาปลูกในประเทศไทยเมื่อสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อนำมาหีบน้ำมันใช้ทำสบู่ สบู่ดำเป็นพืชที่จัดอยู่ในเครือญาติหรือวงศ์เดียวกับยางพารา มันสำปะหลัง มะยม มะขามป้อม และโป๊ยเซียน สบู่ดำ เป็นไม้ที่มีความสูง 2-7 เมตร จากการบันทึกของนักพฤกษศาสตร์รายงานว่ามีอายุยืนยาวถึง 20 ปี ผิวลำต้นเกลี้ยงเกลา เป็นไม้อวบน้ำ เนื้ออ่อนขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางลำต้น 4-6 เซนติเมตร เนื้ออ่อนขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางลำต้น 4-6 เซนติเมตร ลักษณะใบคล้ายใบฝ้าย มี 4 แฉก ขนาดใบใกล้เคียงกับขนาดฝ่ามือของมนุษย์ ก้านใบยาวประมาณ 10-12 เซนติเมตร ออกดอกเป็นช่อ ดอกมีขนาดเล็กสีเหลือง กลิ่นหอมอ่อนๆ มีเกสรตัวผู้กับเกสรตัวเมียอยู่ในช่อเดียวกัน ผลอ่อนมีสีเขียวอ่อนผิวเรียบ เมื่อสุกมีสีเหลืองคล้ายลูกจันทน์ ในหนึ่งผลจะมี 2-3 พู ผลแก่เต็มที่มีสีน้ำตาลถึงดำ ขนาดใกล้เคียงกับลูกปิงปอง เมล็ดที่นำมาหีบน้ำมันจะมีสีขาวใส ยาวประมาณ 1.7-1.9 เซนติเมตร และกว้าง 0.8-0.9 เซนติเมตร น้ำหนักเมล็ด 100 เมล็ด ประมาณ 69.8 กรัม สบู่ดำ พบเห็นได้ง่ายในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ บางแห่งเรียกว่า หมากเยา หรือมะเยา เสียงของเยา ต้องออกเสียงขึ้นจมูกคล้ายภาษาสเปน ผมเคยสอบถามถึงความหมาย แต่ก็ไม่ได้รับคำตอบ ส่วนใหญ่ชาวบ้านนิยมใช้ปลูกเป็นแนวรั้ว เหตุผลคือสัตว์เลี้ยงประเภทวัว ควาย ไม่กัดกินใบ แม้แต่สายตาก็ไม่ชำเลืองมอง เนื่องจากเป็นไม้ที่มียางสีขาว รสเฝื่อน ในวัยเด็กผมนำเมล็ดในเสียบด้วยลวดแล้วจุดไฟเล่น รู้สึกแปลกและน่าสนใจ เคยพบเห็นญาติผู้ใหญ่ใช้ยางสีขาวทาปากเด็กที่เป็นปากนกกระจอก เห็นว่าอาการของปากนกกระจอกหายได้เร็วกว่าปกติ การปลูกสบู่ดำ ทำได้สองวิธี วิธีแรกใช้วิธีปักชำ โดยตัดลำต้นที่ไม่แก่หรืออ่อนเกินไป ยาว 25-30 เซนติเมตร ทิ้งให้น้ำยางแห้งพอหมาด ปักชำลงในวัสดุบรรจุในถุงเพาะชำที่มีขี้เถ้าแกลบ 3 ส่วน ดินละเอียดสะอาด 1 ส่วน เก็บในร่มรำไร รดน้ำพอชุ่ม ภายในเวลา 30-45 วัน จะออกราก เมื่อสมบูรณ์ดีจึงนำลงปลูกในแปลง อีกวิธีหนึ่งใช้เมล็ด ที่ไม่แก่เกินไปเพาะในถุงเพาะชำ ใช้เวลา 1-2 สัปดาห์ จะงอกเป็นต้นอ่อน อายุ 3-4 เดือน นำปลูกลงแปลงปลูกได้ ใช้ระยะปลูก 1.25x1.50 เมตร ก่อนปลูกให้ไถดะไถแปร เก็บวัชพืชออกให้หมด ใส่ปุ๋ยคอกเก่า อัตรา 500-800 กิโลกรัม ต่อไร่ ไถคลุกลงดิน แหล่งปลูกต้องน้ำท่วมไม่ถึง ช่วงปลูกที่เหมาะสมควรปลูกในต้นฤดูฝน จากผลการวิจัยของกรมวิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ปี 2525 สรุปว่า สบู่ดำ อายุ 1 ปี 2 ปี และ 3 ปี ให้ผลผลิตเฉลี่ย 102, 200 และ 300 กิโลกรัม ต่อไร่ ส่วนผลงานวิจัย ปี 2548 ของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ รายงานว่าสามารถผลิตได้ 800 กิโลกรัม ต่อไร่ แต่ทั้งนี้ต้องมีการให้ปุ๋ยและน้ำอย่างเต็มที่ จึงจะได้ผลผลิตดังกล่าว เนื่องจากสบู่ดำเป็นพืชที่มีน้ำยางมาก แมลงศัตรูจึงมีน้อย อาจพบแมลงศัตรูบางชนิดเท่านั้น เช่น เพลี้ยหอย เพลี้ยไฟ ไรขาวและไรแดง แต่การระบาดมักไม่รุนแรง ส่วนเมล็ดพันธุ์ที่เก็บไว้ปลูกไม่ควรเก็บนานเกิน 6 เดือน เนื่องจากเปอร์เซ็นต์ความงอกจะต่ำมาก การเก็บเกี่ยวผลผลิต หลังจากออกดอกแล้วเก็บผลผลิตได้ภายในเวลา 2 เดือน ในแต่ละเดือนเก็บผลได้ 2-3 ครั้ง วิธีหีบน้ำมัน ให้นำเมล็ดที่สุกแก่เต็มที่ ตากแห้งอีก 3-4 แดด บดให้แตก ก่อนเข้าเครื่องหีบแล้วกรองด้วยผ้าขาวบางหรือวัสดุกรองละเอียดอื่นๆ น้ำหนักเมล็ด 100 กิโลกรัม ให้น้ำมัน 25 ลิตร จากผลการทดสอบเปรียบเทียบประสิทธิภาพของน้ำมันสองชนิดพบว่า การใช้น้ำมันที่หีบจากเมล็ดสบู่ดำ สามารถใช้ทดแทนน้ำมันดีเซลได้ทันทีโดยไม่มีการปรุงแต่ง โดยทดลองกับเครื่องยนต์ยี่ห้อหนึ่งของญี่ปุ่น เครื่องยนต์เดินเรียบเป็นปกติ และใช้ปริมาณน้ำมันสบู่ดำน้อยกว่าน้ำมันดีเซลเล็กน้อย การตรวจสอบความสึกหรอ เมื่อเดินเครื่องครบ 100 ชั่วโมง ไม่พบความแตกต่างระหว่างน้ำมันทั้งสองชนิด ทั้งนี้ คำแนะนำของศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาอาชพีของเกษตรกร จังหวัดชัยนาท สรุปไว้อย่างน่าฟังว่า น้ำมันสบู่ดำ สามารถใช้กับเครื่องยนต์ดีเซลหมุนช้าขนาดเล็กได้ดีและเป็นการทดแทนการใช้น้ำมันดีเซลได้โดยให้เน้นไปที่ต้นทุนการผลิตของการเกษตรลง ทั้งนี้การปลูกสบู่ดำควรปลูกในพื้นที่ปลูกพืชชนิดอื่นไม่ได้ผล หรือในที่ว่างเปล่า ที่ดอน และบริเวณหัวไร่ปลายนา หากปลูกเป็นเชิงการค้าหรือธุรกิจ ปัจจุบันยังไม่คุ้มค่า จนกว่าจะสามารถเพิ่มผลผลิตได้ 1,500-2,000 กิโลกรัม ต่อไร่ ขึ้นไปเท่านั้น เพื่อความกระจ่างของข้อมูลเกี่ยวกับการใช้ประโยชน์จากสบู่ดำ นิตยสารเทคโนโลยีชาวบ้านในเครือมติชนจะจัดสัมมนาหัวข้อเรื่อง "สบู่ดำและไบโอดีเซลพลังงานทดแทนเพื่อเกษตรกร " ณ อาคารบริษัท มติชน จำกัด (มหาชน) ชั้น 9 วันที่ 15 ตุลาคม 2548 ตั้งแต่เวลา 09.00-15.00 น. ท่านที่สนใจโปรดติดตามอย่างใกล้ชิด เนื่องจากรับจำนวนจำกัด ทั้งนี้ ผู้บรรยายและผู้ร่วมอภิปราย ล้วนเป็นผู้ทรงวุฒิหรือปราชญ์ด้านพลังงานทดแทนทั้งสิ้น สอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ โทร. (02) 580-0021 ต่อ 1306 และ 1307 ในเวลาทำการ