"กล้วยไม้ จัดเป็นสินค้าลักษณะแฟชั่น ความสำคัญของการนำเอาไปใช้ประโยชน์ส่วนใหญ่เพื่อตอบสนองอารมณ์เป็นหลัก ชาวต่างชาติจะให้ความนิยมของกล้วยไม้ไว้สูงมาก โดยเฉพาะกล้วยไม้ที่มีสีใหม่ๆ รวมถึงรูปแบบฟอร์มของดอกที่มีความต่างออกไป ถึงแม้ปัจจุบันกล้วยไม้ในสกุลฟาแลนนอปซีส ที่มีไต้หวันเป็นแหล่งผลิตเพื่อการส่งออกใหญ่ที่สุดจะครองความนิยมชาวต่างชาติมาอย่างต่อเนื่อง แต่ปัจจุบันการพัฒนากล้วยไม้สกุลหวายลูกผสมในประเทศไทยก็มีความก้าวหน้าไปมาก กล้วยไม้สกุลหวายบางสายพันธุ์พัฒนาทางด้านสีของดอกที่ฟาแลนนอปซีสยังไม่มี เช่น สีฟ้า และสีโอลด์โรส เป็นต้น พร้อมทั้งมีการพัฒนาอายุการบานของดอกกล้วยไม้สกุลหวายได้นานขึ้น ต้นทุนการผลิตสกุลหวายต่ำกว่าและออกดอกได้ตลอดทั้งปี ดังนั้น กล้วยไม้สกุลหวายพันธุ์ใหม่ๆ ของไทยจะมีอนาคตดีอย่างแน่นอนในอนาคต"

นี่คือ คำพูดของ คุณมานะ คูเจริญชัยมานที เจ้าของสวนกล้วยไม้ "มานะออร์คิด" บ้านเลขที่ 116 หมู่ที่ 1 ตำบลบางเตย อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม 73210 โทร. (081) 809-9932 คุณมานะนับเป็นเกษตรกรไทยอีกท่านหนึ่งที่ยกระดับการพัฒนากล้วยไม้สกุลหวายให้เป็นที่ยอมรับของตลาดต่างประเทศ มีการผลิตกล้วยไม้ตัดดอกคุณภาพ เกรด เอ และพัฒนาสายพันธุ์ใหม่ๆ ให้ถูกรสนิยมของลูกค้า



เริ่มอาชีพเป็นเกษตรกรทำสวนส้มเขียวหวาน

คุณมานะได้ช่วยครอบครัวทำสวนส้มเขียวหวานเป็นเวลานาน ประมาณ 8 ปี และมองอนาคตของตนเอง ถ้ายังทำส้มเขียวหวานคงจะไปไม่รอดแน่ เนื่องจากราคาผลผลิตตกต่ำและปัญหาศัตรูพืชมีมาก คุณมานะจึงได้คิดที่จะไปทำอาชีพเกษตรกรรมอย่างอื่น ในปี พ.ศ. 2528 คุณมานะได้มีโอกาสไปเที่ยวงานเกษตรที่จัดขึ้น ณ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ จังหวัดเชียงใหม่ ได้ซื้อต้นเยอร์บีร่าจากยุโรปมาทดลองปลูกแซมข้างต้นส้มเขียวหวาน หลังจากปลูกไปได้ประมาณ 8-12 เดือน ขายเยอร์บีร่าได้ถึงดอกละ 15 บาท ต่อมาจำต้องเลิกไป เนื่องจากปลูกแซมใกล้ต้นส้ม ทำให้เกิดโรคได้ง่าย

ต่อมาคุณมานะได้เข้าไปศึกษาวิธีการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อที่สถานีวิจัยพืชสวน บางกอกน้อย เป็นเวลา 1 ปี ได้รับความรู้เกี่ยวกับการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อกล้วยไม้ ได้สังเกตเห็นลักษณะเด่นและด้อยของกล้วยไม้หลายประการ โดยมี ดร.ครรชิต ธรรมศิริ เป็นบุคคลที่คุณมานะนับเป็นอาจารย์กล้วยไม้คนแรกและคนสำคัญที่ทำให้เกิดความชำนาญในการทำสวนกล้วยไม้ในเวลาต่อมา ต่อมาคุณมานะได้เริ่มจัดตั้งห้องแล็บรับจ้างเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อกล้วยไม้ มาถึงปี พ.ศ. 2530 คุณมานะได้ตัดสินใจปลูกกล้วยไม้เป็นของตนเองในพื้นที่ 1 ไร่ และได้ขยายพื้นที่เรื่อยมาเป็น 4 ไร่, 16 ไร่, 22 ไร่ และ 80 ไร่ ในปัจจุบันซึ่งปลูกตัดดอกขายและผลิตเป็นไม้กระถาง



วิธีการทำสวนกล้วยไม้ที่แตกต่างจากที่อื่น

จากการสอบถามคุณมานะถึงเทคนิคและวิธีการทำสวนกล้วยไม้ของคุณมานะพบว่า จะมีลักษณะเด่นตรงที่มีการบันทึกข้อมูลสิ่งที่ได้ดำเนินการไปทุกขั้นตอน เช่น การจดบันทึกปัญหาศัตรู โรคและแมลงที่เกิดขึ้นกับต้นกล้วยไม้ การคัดเลือกใช้สารปราบศัตรูพืช ฯลฯ โดยมีการวางแผนและค้นคว้าจากตำราหรือสอบถามจากผู้รู้ก่อนตัดสินใจ ในขณะที่ชาวสวนกล้วยไม้ทั่วไปมักจะตัดสินใจจากความรู้สึก อาจจะทำให้เกิดความผิดพลาดตามมาได้

วิธีการทำสวนกล้วยไม้ของมานะออร์คิดไม่ได้ทำตามกระแสคือ ผลิตกล้วยไม้ที่กำลังได้รับความนิยมของตลาดในขณะนั้น แต่จะมีการวางแผนล่วงหน้าในระยะยาว โดยอาศัยข้อมูลและมีวิชาการเป็นหลักในการตัดสินใจ ในเรื่องของการตลาดคุณมานะจะให้ความสำคัญ โดยมีการวางแผนการผลิตล่วงหน้าเป็นรายเดือน ดูข้อมูลว่าในแต่ละรอบปีตลาดจะมีความต้องการใช้กล้วยไม้สายพันธุ์ใดมากที่สุด คุณมานะบอกว่าช่วงฤดูฝนราคากล้วยไม้ตัดดอกจะมีราคาถูกที่สุด บางปีเฉลี่ยเหลือเพียงช่อละ 50 สตางค์ ในขณะที่ช่วงเดือนพฤษภาคม-มิถุนายน จะมีราคาแพงที่สุด เฉลี่ยถึงช่อละ 5 บาท ที่มานะออร์คิดจึงมีเคล็ดลับและมีการวางแผนการบังคับการออกดอกโดยยึดหลักให้ออกดอกในเดือนพฤษภาคม จะต้องใส่ปุ๋ยเร่งดอก โดยนับถอยหลังไป 50 วัน เป็นต้น สวนกล้วยไม้มานะออร์คิดนับเป็นสวนกล้วยไม้อีกแห่งหนึ่งที่สร้างรายได้สูงจากการขายกล้วยไม้ นอกจากนั้น ยังเป็นสวนกล้วยไม้รุ่นบุกเบิกที่ยื่นขอจดทะเบียนคุ้มครองพันธุ์กล้วยไม้และได้สิทธิบัตรคุ้มครองพันธุ์พืชจากกรมวิชาการเกษตร



กล้วยไม้ลูกผสมพันธุ์ใหม่

คือจุดเด่นของมานะออร์คิด

คุณมานะได้นำความรู้จากการที่เคยเปิดแล็บเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อกล้วยไม้มาเป็นพื้นฐานในการผสมพันธุ์กล้วยไม้สกุลหวายลูกผสมพันธุ์ใหม่ๆ ออกมา โดยคุณมานะมีความคิดเห็นว่าการพัฒนาพันธุ์กล้วยไม้ลูกผสมสกุลหวายมีความจำเป็นสำหรับประเทศไทย จุดประสงค์หลักเพื่อเพิ่มมูลค่ากล้วยไม้ไทยในตลาดต่างประเทศ คุณมานะเคยขายกล้วยไม้ลูกผสมเพียง 3 ต้น ในราคา 500,000 บาท

ในการผสมพันธุ์กล้วยไม้ในแต่ละครั้งจะต้องมีข้อมูลและคาดการณ์ตลาดในอนาคตว่าชอบแบบไหน คุณมานะจะยึดหลัก 2 ประการหลัก ในการผสมพันธุ์กล้วยไม้ลูกผสมคือ คาดตามใจตนเองหรือผสมพันธุ์ตามแรงบันดาลใจ คือผสมพันธุ์ให้ได้สีของดอกที่ไม่มีในตลาด ในขณะเดียวกันใช้หลักการตลาดชี้นำ โดยให้รายละเอียดว่าสีของดอกกล้วยไม้มักจะตามมากับเฟอร์นิเจอร์ โดยตั้งข้อสังเกตจากนักจัดดอกไม้ที่มีชื่อเสียงมักจะใช้โทนสีดอกไม้ตามเฟอร์นิเจอร์ ดังนั้น เมื่อดูจากหนังสือตกแต่งเกี่ยวกับเฟอร์นิเจอร์ ซึ่งคุณมานะบอกว่าสามารถคาดการณ์ได้ล่วงหน้าอย่างน้อย 3-5 ปี ทำให้คาดการณ์ได้ว่าในอนาคตตลาดจะต้องการกล้วยไม้สีในโทนไหน

อย่างไรก็ตาม ในการผสมพันธุ์กล้วยไม้ให้ได้พันธุ์ลูกผสมใหม่นั้น เมื่อนำเมล็ดมาเพาะเลี้ยงในวุ้น ผลลัพธ์ที่ตามมาคือ ได้ต้นกล้วยไม้ที่กลายพันธุ์ คุณมานะบอกว่าในการกลายพันธุ์จะมีทั้งดีและไม่ดี สำหรับที่สวนกล้วยไม้มานะออร์คิดมักจะโชคดีตรงที่ได้สายพันธุ์ที่ดีออกมามากพอสมควร คือมีดอกใหญ่ สีสวย สีไม่คล้ำเกินไป ช่อดอกไม่ห่างจนเกินไป ที่เป็นเช่นนี้อาจจะเป็นเพราะคุณมานะมีแนวทางการผสมพันธุ์ได้ เพียงแต่ไม่สามารถกำหนดได้เต็มร้อยว่าสีจะเป็นตามที่ต้องการ สิ่งหนึ่งที่ชาวสวนกล้วยไม้ควรนำเอาไปเป็นแบบอย่างก็คือ คุณมานะจะเดินดูกล้วยไม้ในสวนทุกวัน เมื่อมีอะไรแปลกตาก็จะเห็น ถ้าสังเกตเห็นต้นนี้เกิดการกลายพันธุ์ขึ้น ก็จะติดป้ายไว้ โดยแยกกอที่กลายพันธุ์มาปลูกเลี้ยงแยกต่างหาก เมื่อต้นที่กลายพันธุ์มีหน่อและออกช่อดอกจะบันทึกว่าช่อยาวหรือไม่

ด้วยประสบการณ์ที่คุณมานะอยู่ในวงการกล้วยไม้ที่ผลิตทั้งขายต้นและตัดดอกมานาน มีการจดบันทึกเรื่องการตลาดตลอดมา ทำให้รู้ว่าลูกค้ามีความต้องการกล้วยไม้ฟอร์มไหนและดอกมีสีอะไร ในการเปิดตลาดคุณมานะมีการส่งดอกกล้วยไม้ให้กับบริษัททดลองตลาดก่อน เนื่องจากเราไม่สามารถกำหนดความต้องการของตลาดได้ สิ่งที่ต้องคำนึงถึงสำหรับกล้วยไม้ตัดดอกก็คือ ความยาวของช่อที่ดอกมีระเบียบและอายุการปักแจกันนาน นอกจากนั้น ยังมีการทดสอบการขนส่งโดยนำกล้วยไม้ที่ตัดดอกในช่วงเวลาเช้าวางในรถแล้วขับรถไปต่างจังหวัด ช่วงตอนเย็นดอกกล้วยไม้จะมีอาการสลด หลังจากนั้น จะตัดก้านแล้วแช่น้ำ บันทึกการดูดน้ำหรือที่ชาวบ้านเรียกว่า "ขึ้นน้ำ" จุดนี้คุณมานะบอกว่าเป็นเรื่องสำคัญที่หลายคนมองข้าม คุณมานะจะมีการทดสอบอายุการปักในแจกัน โดยการนำเอาดอกกล้วยไม้ที่แกะเกสรออก (กล้วยไม้ที่แกะเกสรออกจะเร่งให้ดอกเกิดกระบวนการสร้างเอทิลีนเร็วขึ้น) ปักแจกันวางไว้หลังบ้าน ให้สังเกตการบานของดอกกล้วยไม้ว่าอยู่ได้นานกี่วัน ถ้าพบว่าดอกบานอยู่ได้ 5-7 วัน ถือได้ว่าผลิตเป็นกล้วยไม้ตัดดอกได้



บลูบัตเตอร์ฟลาย แดงสิรินทร์ และสุรีย์พีช

กล้วยไม้เด่นของมานะออร์คิด

ปัจจุบัน กลุ่มผู้ซื้อกล้วยไม้ของมานะออร์คิดคือ คนญี่ปุ่น ซึ่งนิยมสายพันธุ์ใหม่ๆ คุณมานะยังย้ำว่าตลาดกล้วยไม้ในทุกประเทศจะมี 2 ตลาด คือตลาดคนรวยซึ่งจะใช้กล้วยไม้ที่มีราคาแพงกับตลาดทั่วไป ปัจจุบันพันธุ์กล้วยไม้สกุลหวายที่คุณมานะปลูกเป็นหลักคือ บลูบัตเตอร์ฟลาย แดงสิรินทร์ และสุรีย์พีช เป็นต้น โดยคุณมานะได้ให้รายละเอียดของกล้วยไม้ลูกผสมทั้ง 3 ว่ามีข้อดีและข้อด้อยแตกต่างกันอย่างไร พันธุ์บลูบัตเตอร์ฟลาย คุณมานะใช้พันธุ์หวายแจ๊คคอนเสิร์ตผสมกับบลูกลีบใหญ่ได้ดอกสีแดงมีกลีบดอกกลางแล้วนำมาผสมกับลูกที่เกิดจากพันธุ์ฮาวาเอี้ยนและโตมิ ได้พันธุ์บลูบัตเตอร์ฟลายที่มีลักษณะเด่นตรงที่ช่อตั้งดอกใหญ่ ปริมาณช่อดอก ต่อกอ ต่อลำ ประมาณ 6-7 ช่อ เป็นกล้วยไม้ที่มีช่อดอกสั้นและต้นไม่สูงมากนัก ปัจจุบันคุณมานะจะปลูกพันธุ์บลูบัตเตอร์ฟลายเพื่อตัดดอกขาย โดยเน้นตลาดบนเป็นหลัก แบ่งขายออกเป็น 3 เกรด คือไซซ์พิเศษ ความยาวของช่อ 50 เซนติเมตร ขึ้นไป ราคาช่อละ 30 บาท ความยาวของช่อ 40 เซนติเมตร ขึ้นไป ราคา 7 บาท ต่อช่อ และไซซ์ไม้สั้นคือความยาวของช่อ 30 เซนติเมตร ขึ้นไป ราคา 5 บาท เป็นต้น

พันธุ์แดงสิรินทร์ (บิ๊กบอมบ์ 17) คุณมานะได้คัดพันธุ์มาจากพันธุ์บอมบ์ 17 ลักษณะเด่น คือขนาดของดอกมีขนาดใหญ่ขึ้น พบปริมาณการฝ่อของดอกตูมน้อยและเป็นพันธุ์ที่มีการเจริญเติบโตเร็ว สำหรับพันธุ์สุรีย์พีช เป็นกล้วยไม้ลูกผสมที่เลือดแฝงอยู่ในไม้ขาว (ส่วนใหญ่คุณมานะจะตัดเลือกลักษณะเด่นหรือที่เรียกว่าเลือดแฝงที่มีอยู่และนำมาผสมพันธุ์ย้อนกลับเพื่อให้เลือดแฝงแสดงขึ้นมา เมื่อได้ลูกก็จะคัดต่ออีกครั้งเพื่อเลือกลักษณะต้น สี และดอก คุณมานะบอกว่า ใช้เวลานานเกือบ 7 ปี กว่าจะได้พันธุ์สุรีย์พีชที่มีความนิ่ง ลักษณะเด่นของกล้วยไม้ลูกผสมสายพันธุ์นี้ก็คือเป็นพันธุ์ที่ให้ดอกดก ลำต้นไม่สูง ปริมาณช่อดอกต่อต้นมาก แต่ก็มีจุดอ่อนคือ โทนสีดอกอ่อน ทำให้การดูแลจะต้องพิถีพิถันเป็นพิเศษ



ใช้เวลาอย่างน้อย 3 ปี

จะเห็นช่อดอกแรกของกล้วยไม้ลูกผสม

คุณมานะได้เล่าถึงขั้นตอนเริ่มต้นจากการผสมพันธุ์กล้วยไม้จนเห็นช่อดอกแรก จะใช้เวลาประมาณ 3 ปี หลังจากนั้น จึงค่อยๆ คัดเลือกลักษณะต้นและดอกที่ดี โดยใช้เวลาในการคัดประมาณ 1 ปี เมื่อได้ต้นที่ดีและพอใจแล้ว นำหน่อไปสู่ขั้นตอนปั่นตา ซึ่งจะใช้เวลาอีกประมาณ 1 ปีครึ่ง จนกระทั่งได้ขวดแล้วแยกปลูกเป็นไม้นิ้วออกมาขยายปลูกในแปลง เพื่อตัดดอกนานประมาณ 1 ปีครึ่ง รวมเบ็ดเสร็จใช้เวลานานประมาณ 6-7 ปี ในการผลิตกล้วยไม้ลูกผสมใหม่ออกสู่ตลาด



หนังสือ"การผลิตและการตลาดกล้วยไม้สกุลหวาย" พิมพ์ 4 สี จำนวน 84 หน้า มีแจกฟรี พร้อมกับหนังสือ "เทคนิคการปลูกกล้วยไม้ในเชิงพาณิชย์" รวม 168 หน้า เกษตรกรและผู้สนใจเขียนจดหมายสอดแสตมป์ 50 บาท ส่งมาขอได้ที่ ชมรมเผยแพร่ความรู้ทางการเกษตร เลขที่ 2/200 ถนนศรีมาลา ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดพิจิตร 66000 โทร. (056) 613-021, (056) 650-145 และ (081) 886-7398