ผมมีปัญหาขอเรียนถามคือ ผมมีที่ดินอยู่ที่อำเภอประจันตคาม จังหวัดปราจีนบุรี 8 ไร่ ปัจจุบันให้น้องชายทำนาเพียงปีละครั้งเท่านั้น ผมสนใจอยากลองเลี้ยงปลาในนาข้าว ผมควรจะเตรียมบ่ออย่างไรดี ผมเคยนำรถมาขุดในที่แปลงดังกล่าว แต่คันมักจะพังลงมาเนื่องจากดินเป็นดินปนทราย ผมจึงขอคำแนะนำว่าจะเลี้ยงอย่างไรและใช้ปลาอะไรจึงจะโตเร็ว และหากทำคันนาขนาดใหญ่ขึ้นแล้วปลูกต้นไม้ไว้จะเหมาะสมหรือไม่ พร้อมนี้ผมได้ส่งผังแปลงมาด้วย

    การเลี้ยงปลาในนาข้าว มีข้อดีหลายประการคือ นอกจากได้ข้าวที่ปลูกแล้วยังได้ปลาจากนาผืนเดียวกัน หรือได้ทั้งอาหารประเภทแป้งและโปรตีนจากเนื้อปลาในเวลาเดียวกัน ประโยชน์ของการเลี้ยงปลาในนาปลาจะช่วยกำจัดวัชพืชด้วยการกินวัชพืชเป็นอาหารกัดกินแมลงศัตรูข้าวขณะที่บินตกลงในน้ำหรือเกาะตามโคนต้นข้าว มูลที่ขับถ่ายออกจากตัวปลากลายเป็นปุ๋ยที่เป็นประโยชน์กับต้นข้าวอีกด้วย ความสำเร็จในการเลี้ยงปลาในนาข้าวจะเกิดขึ้นได้นั้น ควรเป็นแหล่งที่มีน้ำพอเพียงตลอดฤดูกาลปลูกข้าว และต้องเป็นแหล่งที่น้ำท่วมไม่ถึง ขนาดของแปลงที่เหมาะสำหรับเลี้ยงปลาในนา ควรมีขนาด 2-5 ไร่ การเตรียมแปลงทำได้หลายแบบ แต่ประการสำคัญต้องเสริมคันนาให้สูงกว่าระดับปกติ 30-50 เซนติเมตร เพื่อสามารถกักเก็บน้ำได้สูงขึ้นอย่างน้อย 30 เซนติเมตร ขุดคูน้ำชิดคันนาด้านในกว้าง 80 เซนติเมตร ลึก 50-80 เซนติเมตร เพียงด้านใดด้านหนึ่ง หรืออาจขุด 2, 3 หรือทั้ง 4 ด้าน ก็ได้ ขึ้นอยู่กับความต้องการหรือความเหมาะสม สำหรับใช้เป็นที่อยู่อาศัยหรือหลบหนีศัตรูตลอดฤดูการทำนา และขุดบ่อรวมปลาไว้มุมใดมุมหนึ่งของแปลงนา ใกล้บริเวณทางระบายน้ำเข้าออกของแปลงนา หรืออยู่ใกล้กับบริเวณบ้านหรือที่อยู่อาศัยจะยิ่งดี ให้มีขนาดกว้าง 5 เมตร ยาว 8 เมตร และลึก 1.0-1.25 เมตร สำหรับเป็นที่อาศัยของปลาขณะน้ำในนาร้อนจัดและสะดวกในการจับปลาหลังเก็บเกี่ยวข้าวแล้ว พันธุ์ข้าวที่ใช้ปลูกควรเป็นข้าวอายุกลางจนถึงหนัก ประมาณ 130-150 วัน จากนั้นเตรียมดินตามปกติ ด้วยวิธีการไถดะ ไถแปร ทำเทือก และปักดำ เมื่อข้าวตั้งตัวได้ดี คือหลังปักดำแล้วประมาณ 10 วัน จึงปล่อยลูกปลาลงเลี้ยงในนา พันธุ์ปลาที่ใช้เลี้ยงในนาควรเป็นปลาที่เลี้ยงง่าย โตเร็ว และไม่กัดทำลายข้าวในนา ตัวอย่างเช่น ปลาไน ปลานิล ปลาตะเพียนขาว และปลาจีน ขนาดปลาที่ปล่อยควรมีขนาดยาว 3-5 เซนติเมตร ปัจจุบันเกษตรกรที่เลี้ยงปลาในนาข้าวนิยมเลี้ยงปลาหลายชนิดร่วมกัน เช่น ปลาตะเพียน ปลานิล และปลาไน อัตรา 4 : 2 : 4 จำนวน 400-600 ตัว ต่อไร่ หรือปลาตะเพียน 100-150 ตัว : ปลานิล 200-300 ตัว : ปลาไน 100-150 ตัว หากต้องการให้ปลาเจริญเติบโตเร็วขึ้น ควรให้อาหารเพิ่มเติม อาจใช้เศษผักที่สะอาดต้มผสมกับรำข้าวหรือปลายข้าว และเพิ่มอาหารโปรตีน เช่น ปลวก และแมลงอื่น ๆ เป็นครั้งคราว อย่างไรก็ตาม ปริมาณอาหารที่ให้ไม่ควรเกินร้อยละ 3 ของน้ำหนักปลาโดยรวม เพื่อหลีกเลี่ยงการใช้สารเคมีในนาข้าวที่ปลูกจึงควรเลือกข้าวพันธุ์ที่มีความต้านทานต่อโรคได้ดีไม่ว่าจะเป็นพันธุ์ กข 15 ขาวตาแห้ง หรือขาวดอกมะลิ 105 ก็ตาม ส่วนวิธีป้องกันคันนาพังทลาย ให้ปลูก แฝก เป็นแนวขอบคันนาด้านใดด้านหนึ่ง หรือปลูก ตะไคร้ ก็ได้ ขึ้นอยู่กับความเหมาะสม เมื่อรากของต้นพืชทั้งสองหยั่งลงดินก็จะช่วยยึดเกาะไม่ให้คันนาพังทลายได้ง่าย หรือคุณอาจปลูกถั่วฝักยาวตามคันนาที่คุณเพิ่มขนาดขึ้นโดยใช้ไม้ไผ่รวกเป็นค้างถั่ว จะทำให้เกิดร่มเงา น้ำในนาจะเย็นลงกว่าไม่มีร่มเงา ให้เป็นแหล่งพักพิงของปลาได้ดี แนวคิดของคุณถูกต้องแล้วครับ